Llyr Gruffydd AS Aelod o'r Senedd dros Ogledd Cymru

Yn Fras

Bwriad Bil Seilwaith (Cymru) ydi cyflwyno proses symlach ar gyfer cydsynio prosiectau seilwaith mawr yng Nghymru. Ar hyn o bryd gall y ddeddfwriaeth sydd mewn grym ar hyn o bryd olygu bod-

• Angen ceisiadau ar wahân ar gyfer caniatadau, cydsyniadau a thrwyddedau penodol. 
• Arwain at drafferthion i ddatblygwyr ac i’r rheini sy’n ymwneud â gwahanol brosesau. 

Mae’r Bil yn sefydlu cyfundrefn newydd sy’n mabwysiadu dull ‘siop un stop’ lle gellir ceisio cydsyniadau a chaniatadau eraill o fewn un broses ymgeisio a gwneud penderfyniadau.

Bwriad y bil ydi diwygio sut mae seilwaith yn cael ei gydsynio yng Nghymru drwy sefydlu proses unedig, a elwir yn gydsyniad seilwaith, ar gyfer mathau penodol o seilwaith mawr a elwir yn brosiectau seilwaith sylweddol (SIPs). Mae'r rhain yn cynnwys prosiectau ynni, trafnidiaeth, gwastraff, dŵr a nwy sy'n uwch na maint neu gapasiti penodol trothwyon ar dir ac yn y môr o amgylch Cymru (a elwir yn ardal morol Cymru).

Yr hyn mae’r ddeddfwriaeth newydd yn geisio gyflawni ydi fod y dull newydd yn fwy tryloyw a chyson gan alluogi cymunedau lleol i ddeall penderfyniadau ac ymwneud â phenderfyniadau yn well. Mae’r gyfundrefn newydd hefyd yn rhoi rhagor o sicrwydd wrth wneud penderfyniadau a hynny gyda chefnogaeth polisïau clir. 

Mae’r Bil yn hanfodol i gyflawni seilwaith mawr yng Nghymru ar amser ac yn brydlon. Mae hefyd yn gam pwysig tuag at gyflawni ymrwymiadau Llywodraeth Cymru ynghylch ynni adnewyddadwy ac allyriadau ‘sero net’ erbyn 2050. 

Fel unrhyw ddeddfwriaeth arall - wrth ddatblygu’r Bil, roedd egwyddorion y gyfundrefn newydd yn destun proses ymgynghori cyhoeddus lawn yn ogystal ag ymwneud â rhanddeiliaid allweddol yn barhaus. 

Lle mae’r ddeddfwriath arni ym mhroses ddeddfwriaethol y Senedd?

I bob pwrpas, mae taith y mesur trwy’r Senedd wedi cyrraedd ei gam olaf, sef cam 4 allan o 4.  Mae egwyddorion y mesur wedi eu sefydlu yng ngham 1, ac yn dilyn hynny rhoddwyd y cig ar sgerbwd y ddeddfwriaeth yng ngham 2.  Roedd  Aelodau o’r Senedd yn cynnig gwelliannau i’r mesur yng ngham 3, cyn iddo gael sêl bendith y Senedd yn y cam olaf (Cam 4).

Ond mae yna nifer o bryderon am y mesur, yn cynnwys-

• Diffyg cyfranogiad rhanddeiliaid-     Os datblygir y bil heb ddigon o fewnbwn gan randdeiliaid fel cymunedau lleol, arbenigwyr y diwydiant, a sefydliadau amgylcheddol, gall anwybyddu ystyriaethau pwysig a wynebu gwrthwynebiad wrth ei weithredu.
• Diffyg ariannu digonol-    Yn aml mae prosiectau seilwaith mawr yn gofyn am adnoddau ariannol sylweddol. Os nad yw'r bil yn dyrannu cyllid digonol neu'n methu â sicrhau ffynonellau cyllido, gall arwain at oedi, gorwariant mewn costau, neu adael prosiectau heb gael eu cwbwlhau.
• Effaith Amgylcheddol-     Gall prosiectau seilwaith ar raddfa fawr gael effeithiau amgylcheddol sylweddol, gan gynnwys dinistrio cynefinoedd, llygredd ac allyriadau carbon. Os nad yw'r Bil yn cynnwys mesurau diogelu'r amgylchedd neu fesurau lliniaru cadarn, gall arwain at niwed ecolegol a gwrthwynebiad gan grwpiau amgylcheddol.
• Effeithiau Cymdeithasol-     Gall prosiectau seilwaith hefyd gael goblygiadau cymdeithasol, megis newidiadau i gymunedau, dadleoli preswylwyr, ac effeithiau ar dreftadaeth ddiwylliannol. Gall methu â mynd i'r afael â'r pryderon cymdeithasol hyn yn y Bil arwain at aflonyddwch cymdeithasol, protestiadau neu heriau cyfreithiol.
• Cynllunio annigonol a Rheoli Risg-     Gall cynllunio gwael a rheoli risg arwain at oedi prosiectau, gorwariant costau, a materion ansawdd. Dylai'r Bil gynnwys darpariaethau ar gyfer cynllunio prosiectau trylwyr, asesu risg, a chynllunio wrth gefn i leihau'r risgiau hyn.
• Heriau Rheoleiddio-    Mae prosiectau seilwaith yn ddarostyngedig i amrywiol ofynion rheoleiddio ar y lefelau lleol, rhanbarthol a chenedlaethol. Os nad yw'r Bil yn symleiddio prosesau rheoleiddio neu'n rhoi eglurder ynghylch gofynion rheoleiddio, gall arwain at oedi a chymhlethdodau biwrocrataidd.
• Technoleg yn dyddio-    Yn aml mae gan brosiectau seilwaith gylchoedd bywyd hir, a gall technoleg esblygu'n gyflym. Os nad yw'r Bil yn cyfrif am ddatblygiadau technolegol neu fesurau diogelu at y dyfodol, gall arwain at seilwaith sy'n darfod cyn pryd.

Dyna’r pryderon, on beth ydi safbwynt Plaid Cymru ar y mesur?

Mae'n bwysig nodi y bydd Plaid Cymru yn cefnogi'r Bil. Er gwaethaf ei amherffeithrwydd, credwn fod y Bil Seilwaith (Cymru) yn gam ymlaen wrth lunio dyfodol datblygu seilwaith yng Nghymru.

Mae Plaid Cymru wedi cymryd rhan weithredol yn y broses ddeddfwriaethol sy'n ymwneud â'r Bil. Ar gamau cynharach y broses, gwnaethom sicrhau gwelliannau gyda'r nod o ddemocrateiddio'r broses gynllunio a'i gwneud yn fwy hygyrch i'r rhai yr effeithir arnynt gan ddatblygu seilwaith. Roedd y gwelliannau hyn yn hanfodol er mwyn sicrhau bod lleisiau ein cymunedau yn cael eu clywed a bod eu pryderon yn cael eu hystyried.

Mae'r ddeddfwriaeth yng ngham olaf y broses ddeddfwriaethol, Cyfnod 4, lle na ellir gwneud unrhyw welliannau pellach, Fodd bynnag, mae'r Gweinidog wedi ymrwymo i weithio'n agos gyda Phlaid Cymru ar reoliadau yn y dyfodol sy'n ymwneud â gweithredu'r Bil hwn. Bydd Plaid Cymru yn gweithio i sicrhau bod y pryderon a amlygir uchod yn cael sylw drwy fframweithiau rheoleiddio a mecanweithiau gweithredu.

Mae'n bwysig nodi bod y cyfle i awgrymu diwygiadau i ddeddfwriaeth yn codi yn gynharach yn y broses ddeddfwriaethol, fel arfer yn ystod Cyfnodau 2 a 3. Er bod Cam 4 yn cynrychioli'r cam olaf cyn cydsyniad brenhinol, lle na ellir gwneud gwelliannau, mae mewnbwn ac ymgysylltu yn parhau i fod yn amhrisiadwy wrth lunio deddfwriaeth yn y dyfodol.